Schaamteloos

Schaamteloos

‘Jouw vader heeft zijn hele leven al pech’ zegt oom Henk. Hij is naast mij komen zitten.

We zijn in de kleine aula van het Crematorium in Groningen. We gedenken tante Puck, de zuster van mijn vader, die eerder die week is overleden. De sfeer in deze kleine ruimte is prettig. Er staan een aantal tafels met stoelen er om heen. Ik hoor het voortkabbelende gepraat van familieleden rondom mij. Het heeft iets rustgevends. Tante Puck is ruim negentig geworden en dat maakt haar overlijden lichter. Tenminste voor mij. Voor haar drie zonen is het waarschijnlijk anders, het is natuurlijk wel hun moeder.

‘Ja’, gaat mijn oom verder’ het zat hem nooit mee. Ook niet toen de oorlog uitbrak en hij en ik werden opgeroepen voor de Arbeitseinsatz *. Wij wilden daar niet aan meewerken en doken beiden onder. Ik bij mijn vader op de boerderij en jouw vader op een ander adres.

Jouw vader was weer de klos, werd verraden door een NSB-er. Opgepakt en verbannen naar strafkamp ‘Erika’. Ik ben niet gepakt en heb de oorlog in relatieve vrijheid doorgebracht.

Mijn vader ging dus naar strafkamp ‘Erika’ in Ommen. Heeft daar een zware tijd doorgebracht. Het kamp stond bekend om zijn wrede behandeling van gevangenen. Berucht vanwege Herbertus Bikker, de beul van Ommen. Na drie maanden vertrok hij naar Malchow, in voormalig Oost-Duitsland. Hij werkte in een gevaarlijke munitiefabriek. Ongeveer de helft van de werknemers waren buitenlandse dwangarbeiders die voor werk naar Duitsland waren gedeporteerd. Later werden ook gevangenen uit het concentratiekamp Ravensbrück ingezet. Regelmatig gebeurden er ongelukken waarbij mensen verminkt raakten of omkwamen. Tante Puck heeft via de huisarts een doktersverklaring naar het kamp gestuurd. Daarin stond dat mijn vader zwaar hartpatiënt was. Vanaf dat moment kon hij op kantoor werkzaamheden kon verrichten. Hij is hier gebleven totdat de Russen het kamp bevrijdden op 2 mei 1945. Mijn vader is toen lopend, soms liftend teruggereisd naar Nederland. Sterk vermagerd en ziek kwam hij aan.

Er was geen welkom. Wie naar Duitsland was gegaan werd gezien als een vrijwilliger voor de oorlogsindustrie. Als een collaborateur met slappe smoesjes. Zo verhaalde de Trouw onlangs in een artikel met als titel:

‘Zorgt schaamte voor zwijgen over de dwangarbeid in Duitsland?’

Ik voel me geraakt door het woord ‘schaamte’.

Mijn lieve vader, zó geleden, zó miskend.

Er worden die middag meerdere familieherinneringen opgehaald. Mooie, dierbare verhalen.

Over tante Puck. Over de andere broers en zusters. Over mijn ouders en grootouders. Later brengen we mijn tante naar het kleine kerkhof in de Moesstraat. Daar wordt zij bijgezet bij haar vader en moeder.

*Arbeitseinsatz  in 1943 werden jonge mannen werden gedwongen door de bezetters om dwangarbeid in Nazi-Duitsland te verrichten.