POETKA

Wat vooraf ging. Leningrad 1960

De jongen joeg de rat op. Terwijl de geur van zweet en lang gekookte kool in het tochtige trappenhuis zijn neus prikkelde dreef hij het beest in een hoek. Een flauwe glimlach speelde om zijn lippen. Maar dat duurde maar even want de in het nauw gedreven rat viel hem aan. Sprong omhoog en beet hem in zijn kuit.

De jonge Vladimir groeit op in Leningrad, de stad die later wordt omgedoopt tot Sint-Petersburg. Hij woont in zijn jeugdjaren samen met zijn ouders in een oude vervallen woonkazerne met een gezamenlijke keuken en toilet voor alle bewoners. Zij leven in een ruimte ter grootte van een studentenkamer met muren van karton waar geluiden van een slaande ruzie of ander lawaai doorklinkt.

Hij ontwikkelt zich als een straatvechter in de meedogenloze wereld van de sloppenwijken in Leningrad waarin alleen het recht van de sterkste telt. Op school is hij een onopvallende leerling. Hij heeft de gewoonte vooral te luisteren naar anderen. Hij observeert, neemt waar. Zo houdt hij ervan stiekem in de schriften van zijn medeleerlingen te kijken. Hij is een middelmatige ongemotiveerde leerling. Toch valt hij op bij zijn juf Vera. Zijn goede taalgevoel en fenomenale geheugen maken dat zij zich wil inzetten voor hem. Ze wil hem uit het straatleven halen en neemt hem mee voor een zomervakantie naar een dorp in het zuiden van Oekraïne.

 Het verhaal gaat

Juf Vera huurt een kamer bij een gezin uit een Zuid-Oekraïens dorp. Het gezin waar zij beiden verblijven heeft een poes die bevallen is van vijf jongen. De vrouw des huizes wil de kleine poesjes kwijt. Ze pakt hen, stopt ze in een zak en dumpt ze in een afvalcontainer. Haar dochter ziet dit en vraagt Vladimir haar te helpen om de diertjes te redden. Het lukte hem om er drie te bevrijden. Enkele dagen later koopt hij een worst om zijn juf te verrassen. Wanneer de vrouw des huizes de worst ziet vraagt zij of ze een plakje mag.                                                    Hij antwoord: ‘nee, ik geef niets aan een heks.’ De inmiddels hoog bejaarde Oekraïense vrouw zit nu al meer dan vijftien jaar in een gevangenis aan de grens met Kazachstan.

Terug in Leningrad neemt hij afscheid van het straatleven en begint met sporten. Op zijn achttiende is hij judokampioen van Leningrad. Judo is voor hem meer dan een sport alleen, hij put er mentale kracht uit. Het meebewegen met de ander, het doordrukken en alleen bij sterke tegenstand een terugtrekkende beweging maken. Het wordt zijn beproefde handelsmerk in zijn verdere leven. Hij weet wanneer hij wel of juist niet een tegenstander uit kan dagen.

De val van de Berlijnse muur wordt in meerdere opzichten een sleutelmoment in zijn leven. Hij is vlak bij de muur met een aantal KGB-collega’s. Zij bevinden zich in een netelige situatie, zeker ook vanwege de grote opgewonden mensenmassa die de straten doet kolken. Hij vraagt Moskou om advies en hulp. Er komt geen antwoord. Hij voelt zich machteloos. Gruwelt van de opgewonden mensenmassa. Hij beseft dat een volksmassa hoe dan ook altijd in bedwang moet worden gehouden.

Op dat moment denkt hij dat zijn loopbaan als spion voorbij is. Speelt met het idee om taxichauffeur te worden. Maar het lukt hem toch om zijn carrière als spion voort te zetten. Het is een kwestie van op de goede plaats zijn op het juiste moment plus een portie geluk. Zo’n moment doet zich voor wanneer hij werkt voor de burgemeester van Petersburg. Deze burgemeester is onzeker en laat veel aan hem over. Hij vecht zich zelf een weg omhoog. In recordtijd. Binnen tien jaar is hij president.

Hij omringt zich met een klein kringetje trouwe vrienden uit zijn studententijd en de periode bij de KGB. Hij eist onvoorwaardelijke loyaliteit aan hem. Hij beloont ze met lucratieve posten in bijvoorbeeld de energie en grondstofconglomeraten. Aanvankelijk staat hij nog enigszins welwillend tegenover het westen van Europa. Maar dat verandert snel wanneer de NAVO steeds verder richting Rusland opschuift. Zijn Rusland.

Zijn wereldbeeld bestaat uit herstel van het groot Russisch wereldrijk van weleer met Kiev als centrum, de geboorteplaats van het Russische tsarenrijk. Het is zijn taak om de Slavische volkeren van Rusland en Oekraïne samen te brengen. Te verenigen. Hij gelooft dat meer en meer. Ziet het als zijn roeping waarin lijden, opoffering nodig is om dat hogere doel te bereiken. In dat wereldbeeld zijn slachtoffers gerechtvaardigd. Hij moet niets hebben van moderne opvattingen over internationaal recht en democratie. Hij gelooft niet in de onafhankelijke kracht van mensen. Geen democratie voor hem. Hij kent het volk. Hij begrijpt hun gedachten en hun wil beter dan zijzelf. Mensen die niet mee werken aan zijn ideaalbeeld zijn voor hem verraders. Het zijn geen ‘ware’ Russen maar volksverraders of neonazi’s zoals hij hen noemt.

Wanneer hij merkt dat Oekraïne meer en meer naar het Westen afdrijft grijpt hij in. Hij kan niet anders. Hij moet wel.

Een aantal weken later:

De man voelt de jongen binnen hem, ver weggestopt maar nog altijd aanwezig. Soms droomt hij over hem. Op een nacht is het weer zover. Hij droomt zichzelf terug als jongen. Hij is weer terug in de woonkazerne. Hij jaagt de rat in de hoek van het trappenhuis. Hij prikt met een stok in de rug van het dier en drijft hem in een hoek. Groots en machtig torent hij boven de kleine gelige rat uit. Totdat de rat lijkt te groeien. Groter en groter wordt. Hem met zijn blauwe ogen aankijkt. Hij schrikt. Deinst achteruit. De rat geselt hem met zijn felle staart. Struikelend en buitelend valt hij. Dieper en dieper. Tot hij beneden op de grond ligt. De jongen en de man vloeien samen, worden één. De jongen helpt hem overeind. Pakt hem bij de hand. Ze strompelen naar buiten.