inekesblog.nl

‘Ook als ik oud of ziek ben, of verarmd

Dit neem ik mee: waanzinnig avondrood

Een grenzeloze innerlijke kracht

En de verrukking van het lieve lezen’

Fragment uit brief Russische dichteres Achmatova

De vrouw hoort het kloppen op haar deur. Ze telt drie keer. Het zijn bescheiden klopjes. Een vrouw of een kind. Geen soldaat. Ze besluit de deur te openen. Met een stok in haar linkerhand en haar andere hand zoekend naar houvast aan de keukenwand, beweegt ze zich langzaam naar de deur. Ondertussen wordt er weer geklopt. Harder dit keer.

Ze opent de deur en steekt haar hoofd naar buiten. Een pluk haar valt voor haar ogen. Het kriebelt. Ze tuurt met haar bewaasde ogen en onderscheidt twee vrouwen. Een jongere en een wat oudere vrouw schat ze. De jongere vrouw draagt iets. Een tas misschien. Ze hoort zichzelf praten als een krassende kraai. Het is lang geleden dat woorden haar mond uit wandelden. Haar ontwende stem moet nog worden opgestart.

Ze vraagt:

‘Goedemorgen. Wat brengt jullie hier?’

‘Goedemorgen, wij brengen U een voedselpakket’ zegt de jongere vrouw. Het ligt haast op haar lippen om te zeggen dat het niet hoeft. Dat ze nauwelijks nog eet, soms een paar kleine muizenhapjes. Maar het lijkt haar niet aardig om dat te zeggen dus ze probeert haar stem dankbaar te laten klinken:

‘Dat is aardig van jullie’. De oudere vrouw doet een stap naar voren en vraagt:

‘ Zou ik U iets mogen vragen?’ Ik ben journalist. Het voorwerp in haar hand blijkt een microfoon te zijn.

De jongere vrouw neemt weer het woord: ‘wij komen kijken of U iets nodig heeft. Of wij U ergens mee kunnen helpen?’

Ze kijkt naar beide vrouwen, hun gespannen gezichten. Voelt medelijden met hen. Zij die midden in deze oorlogshel op pad gaan om mensen zoals zij te helpen. Ze voelt hoe zwaar het hen allemaal valt.

Ze zou willen zeggen: met mij gaat het goed, of beter gezegd zo goed als mogelijk is. Ik ben oud, al bijna vierennegentig jaar. Ik heb mooie dingen mee gemaakt. Ik heb vooral vele verschrikkingen doorstaan. Drie echtgenoten heb ik overleefd. Eén werd door communistische Russen gefusilleerd. Van de tweede ben ik gescheiden en de derde is overleden in een strafkamp in het hoge noorden.

Maar ook: ik heb gereisd. Ik heb Parijs gezien. Rome. Oxford. Mijn zoon heeft het strafkamp wèl overleefd. Tot voor veertien dagen was hij hier nog. Hij is naar de stad Lviv vertrokken. Goddank! En ik heb de liefde gekend. Ach de liefde…

Alle woorden die ik heb geschreven. Alle woorden die ik heb gelezen. Boeken. Mijn wereld, mijn alles. Dat zou ze willen zeggen. Ze zegt:

‘Dank jullie wel. Voor jullie aandacht, jullie moed om door de straten in Kiev te lopen. Bedankt voor de levensmiddelen. Met mij gaat het redelijk. Ik rust veel. Mijn buurjongen beneden heeft gisteren mijn bed en mijn boeken nog naar de andere kant van de kamer gesleept. Weg bij het raam. Dat is veiliger zegt hij. Ik red me wel.’

De jonge vrouw vraagt of zij haar mee kan nemen naar een veiliger plek.

‘U woont in de frontlinie’ zegt ze. Hier in Kiev is het levensgevaarlijk. En al helemaal op de zesde etage van dit appartementengebouw.‘

‘Nee, ik ga niet mee. Ik weet het zeker.

Ik wil sterven in mijn eigen bed. Dit is mijn laatste plek.’

De beide vrouwen voor haar deur praten op haar in. Ze hoort hun stemmen. Stemmen gevuld met overreding en brokjes wanhoop. Het is vergeefse moeite. Hoe zou ze haar geliefde Kiev kunnen verlaten, haar geliefde land?

Ze sluit de deur zachtjes wanneer beide vrouwenweggaan. Ze koestert zich in de warme aanraking van hun handen.

Langzaam loopt ze terug de huiskamer in. Staat stil. Haar ogen dwalen langs zachtgroene wanden, schilderijen, familieportretten. Langs lichtgele deuren, de donkerhouten vloer en het versleten kleed met ruitmotieven. Tot haar blik stilhoudt bij het bed. Haar bed met rondom een muur van boeken. Aan de rand een kleine opening waardoor ze naar binnen kan. Ze gaat liggen op haar bed.

Dit is haar wereld, haar eigen kleine geschapen wereld. Ze heeft alles wat zij wenst. Boeken, water, een leesbril en het matras dat haar lichaam welkom heet.

Ik kijk uit het raam en zie haar voorbij lopen. Dagelijks zie ik haar, meestal vergezeld door haar man. Altijd loopt zij voorop. De man, kleiner met gebogen hoofd, loopt een halve meter achter haar. Het lijkt alsof hij moeite heeft haar bij te benen. Beiden dragen donkere kleding. Hij een lange zwarte regenjas die goed past bij zijn glimmend zwarte kapsel. Zij is gekleed in het donkerblauw en draagtd een lange broek. Op haar linker schouder zie ik de blauwe een canvassen tas die over haar schouder hangt. Donkerblauw natuurlijk.

Het komt mij voor alsof zij de hele dag aan het lopen zijn. Ik merk zoiets op omdat ik zelf ook vaak en graag wandel. Zoals ik met de hond loop, zo lopen zij met elkaar. Wanneer ze mijn huis net voorbij zijn, steken ze schuin de straat over en gaan verder richting het dorp.

Iedere dag. Elke morgen. Elke avond. Overdag zie ik de vrouw alleen ook nog een keer of twee. Het komt regelmatig voor dat onze wegen elkaar kruisen. Nu ben ik niet iemand die altijd iedereen groet. Daar houd ik nu eenmaal niet zo van. Maar de vrouw, die ik dagelijks zie, haar wil ik haar juist wèl groeten. Zij intrigeert mij met haar vele geloop, de vaste routes en misschien nog wel het meest, dat zij voorop loopt en de man met gebogen hoofd er achter aan. Maar wij groeten elkaar niet. Zij wil het niet. Ze wendt haar hoofd af op het moment dat wij op gelijke hoogte elkaar passeren. Een keer maakte zij met haar hoofd een klein knikje richting mij. De keer daarna was het alweer voorbij. Ik zou haar gezicht niet eens goed kunnen beschrijven. Onopvallend. Ze draagt een bril. Ik weet waar zij woont en altijd wanneer ik haar huis passeer, loop ik extra langzaam of sta zelfs even stil om bij haar huis naar binnen te kijken. Maar ik zie nauwelijks iets. Vele dichte en hoge struiken, en door de stoffige ramen een schilderij waar ik weinig anders van kan zien dan wat grijzige en lichtblauwe tinten. Een vriendin wist laatst te vertellen dat zij in de pizzeria van ons dorp in lachen was uitgebarsten. Ik kan mij daar niets bij voorstellen.

Maar gisteren gebeurde er iets merkwaardigs. Ik deed mijn dagelijkse boodschappen bij Albert Heijn en sloot aan in een rij bij de kassa. Rondkijkend zag ik twee rijen verder de vrouw staan. Nieuwsgierig als ik ben verwisselde ik mijn rij voor de hare. Nieuwsgierig bijvoorbeeld om haar stem te horen. Ze had geen kar of boodschappenmandje. Wel de canvassen tas, haar trouwe metgezel. Toen zij aan de beurt was, opende ze haar tas. Zes flessen rode wijn kwamen tevoorschijn. Ze zette ze op de lopende band. Kort daarna vertrok ze de met gevulde tas die gewoontegetrouw over haar linker schouder hing.

Ik was helemaal opgewonden. Het kwartje was gevallen. De puzzelstukjes pasten naadloos in elkaar. Het vele lopen. De afgewende blik, de onopvallende kleding, het door groene bosschages en stof ‘verstopte’ huis en de tas natuurlijk. De dagelijkse gang van de tas met wijnflessen van de winkel naar haar huis. Deze vrouw is alcoholist. Het kan niet anders, toch?

Wat vooraf ging. Leningrad 1960

De jongen joeg de rat op. Terwijl de geur van zweet en lang gekookte kool in het tochtige trappenhuis zijn neus prikkelde dreef hij het beest in een hoek. Een flauwe glimlach speelde om zijn lippen. Maar dat duurde maar even want de in het nauw gedreven rat viel hem aan. Sprong omhoog en beet hem in zijn kuit.

De jonge Vladimir groeit op in Leningrad, de stad die later wordt omgedoopt tot Sint-Petersburg. Hij woont in zijn jeugdjaren samen met zijn ouders in een oude vervallen woonkazerne met een gezamenlijke keuken en toilet voor alle bewoners. Zij leven in een ruimte ter grootte van een studentenkamer met muren van karton waar geluiden van een slaande ruzie of ander lawaai doorklinkt.

Hij ontwikkelt zich als een straatvechter in de meedogenloze wereld van de sloppenwijken in Leningrad waarin alleen het recht van de sterkste telt. Op school is hij een onopvallende leerling. Hij heeft de gewoonte vooral te luisteren naar anderen. Hij observeert, neemt waar. Zo houdt hij ervan stiekem in de schriften van zijn medeleerlingen te kijken. Hij is een middelmatige ongemotiveerde leerling. Toch valt hij op bij zijn juf Vera. Zijn goede taalgevoel en fenomenale geheugen maken dat zij zich wil inzetten voor hem. Ze wil hem uit het straatleven halen en neemt hem mee voor een zomervakantie naar een dorp in het zuiden van Oekraïne.

 Het verhaal gaat

Juf Vera huurt een kamer bij een gezin uit een Zuid-Oekraïens dorp. Het gezin waar zij beiden verblijven heeft een poes die bevallen is van vijf jongen. De vrouw des huizes wil de kleine poesjes kwijt. Ze pakt hen, stopt ze in een zak en dumpt ze in een afvalcontainer. Haar dochter ziet dit en vraagt Vladimir haar te helpen om de diertjes te redden. Het lukte hem om er drie te bevrijden. Enkele dagen later koopt hij een worst om zijn juf te verrassen. Wanneer de vrouw des huizes de worst ziet vraagt zij of ze een plakje mag.                                                    Hij antwoord: ‘nee, ik geef niets aan een heks.’ De inmiddels hoog bejaarde Oekraïense vrouw zit nu al meer dan vijftien jaar in een gevangenis aan de grens met Kazachstan.

Terug in Leningrad neemt hij afscheid van het straatleven en begint met sporten. Op zijn achttiende is hij judokampioen van Leningrad. Judo is voor hem meer dan een sport alleen, hij put er mentale kracht uit. Het meebewegen met de ander, het doordrukken en alleen bij sterke tegenstand een terugtrekkende beweging maken. Het wordt zijn beproefde handelsmerk in zijn verdere leven. Hij weet wanneer hij wel of juist niet een tegenstander uit kan dagen.

De val van de Berlijnse muur wordt in meerdere opzichten een sleutelmoment in zijn leven. Hij is vlak bij de muur met een aantal KGB-collega’s. Zij bevinden zich in een netelige situatie, zeker ook vanwege de grote opgewonden mensenmassa die de straten doet kolken. Hij vraagt Moskou om advies en hulp. Er komt geen antwoord. Hij voelt zich machteloos. Gruwelt van de opgewonden mensenmassa. Hij beseft dat een volksmassa hoe dan ook altijd in bedwang moet worden gehouden.

Op dat moment denkt hij dat zijn loopbaan als spion voorbij is. Speelt met het idee om taxichauffeur te worden. Maar het lukt hem toch om zijn carrière als spion voort te zetten. Het is een kwestie van op de goede plaats zijn op het juiste moment plus een portie geluk. Zo’n moment doet zich voor wanneer hij werkt voor de burgemeester van Petersburg. Deze burgemeester is onzeker en laat veel aan hem over. Hij vecht zich zelf een weg omhoog. In recordtijd. Binnen tien jaar is hij president.

Hij omringt zich met een klein kringetje trouwe vrienden uit zijn studententijd en de periode bij de KGB. Hij eist onvoorwaardelijke loyaliteit aan hem. Hij beloont ze met lucratieve posten in bijvoorbeeld de energie en grondstofconglomeraten. Aanvankelijk staat hij nog enigszins welwillend tegenover het westen van Europa. Maar dat verandert snel wanneer de NAVO steeds verder richting Rusland opschuift. Zijn Rusland.

Zijn wereldbeeld bestaat uit herstel van het groot Russisch wereldrijk van weleer met Kiev als centrum, de geboorteplaats van het Russische tsarenrijk. Het is zijn taak om de Slavische volkeren van Rusland en Oekraïne samen te brengen. Te verenigen. Hij gelooft dat meer en meer. Ziet het als zijn roeping waarin lijden, opoffering nodig is om dat hogere doel te bereiken. In dat wereldbeeld zijn slachtoffers gerechtvaardigd. Hij moet niets hebben van moderne opvattingen over internationaal recht en democratie. Hij gelooft niet in de onafhankelijke kracht van mensen. Geen democratie voor hem. Hij kent het volk. Hij begrijpt hun gedachten en hun wil beter dan zijzelf. Mensen die niet mee werken aan zijn ideaalbeeld zijn voor hem verraders. Het zijn geen ‘ware’ Russen maar volksverraders of neonazi’s zoals hij hen noemt.

Wanneer hij merkt dat Oekraïne meer en meer naar het Westen afdrijft grijpt hij in. Hij kan niet anders. Hij moet wel.

Een aantal weken later:

De man voelt de jongen binnen hem, ver weggestopt maar nog altijd aanwezig. Soms droomt hij over hem. Op een nacht is het weer zover. Hij droomt zichzelf terug als jongen. Hij is weer terug in de woonkazerne. Hij jaagt de rat in de hoek van het trappenhuis. Hij prikt met een stok in de rug van het dier en drijft hem in een hoek. Groots en machtig torent hij boven de kleine gelige rat uit. Totdat de rat lijkt te groeien. Groter en groter wordt. Hem met zijn blauwe ogen aankijkt. Hij schrikt. Deinst achteruit. De rat geselt hem met zijn felle staart. Struikelend en buitelend valt hij. Dieper en dieper. Tot hij beneden op de grond ligt. De jongen en de man vloeien samen, worden één. De jongen helpt hem overeind. Pakt hem bij de hand. Ze strompelen naar buiten.  

Met een nijdige klap slaat hij de motorkap dicht en stapt het busje weer in. Rotbus, alles gaat mis. Alles is mis. Emma die met de dag chagrijniger wordt. Haar luidruchtige zwijgzaamheid. De verwijtende blikken.

Hij heeft het helemaal gehad met haar.

In het spiegeltje boven het stuur werpt hij een blik op zichzelf. Hij ziet een oude kop, zijn kop. Kort grijzend haar, gebruind gezicht waarin de rimpels extra goed uitkomen, grijze ogen met iets groenachtig, zijn mond met stijf op elkaar geklemde lippen.

Hij voelt zich vreemd. Alsof hij ver van alles en iedereen af staat. Alsof hij toeschouwer is van zijn eigen schamele, afbrokkelend leven. En het is allemaal zijn eigen schuld. In Amerika liep alles op rolletjes. Huisje, boompje, beestje, niets aan de hand.

Maar hij miste iets, dwaas die hij is. Verlangen naar…. Iets anders, zijn verloren jeugd, Ierland het land waar hij opgroeide. Verloren geuren, wind die altijd waait, zee die meekleurt met de wolken boven haar. Grijs, groen, alle soorten blauw.

O ja, hij wist het zeker, hij moest en zou weer terug gaan naar Ierland.

Maar Ierland is niet meer het Ierland van zijn dromen en hij is niet meer de jongen van toen. Hij heeft te gemakkelijk gedacht dat hij het wel zou maken in Ierland. Als monteur zou hij zo aan de bak kunnen gaan, nee sterker nog met het spaargeld dat hij bezat zou hij een garage kunnen beginnen. Niets is ervan terecht gekomen. Helemaal niets. Geen baan als monteur en al helemaal geen eigen bedrijf. Hij is verworden tot een onbeduidend chauffeur die pakjes rondbrengt met zijn ‘prachtige’ bestelbus. Of soms passagiers naar de boot brengt.

Het geluid van de motor die eindelijk aan slaat brengt hem weer in de realiteit. Hij pakt de versnellingspook, zet hem in de een en begint te rijden. Rowan, zijn geliefde dochter. Hij gaat haar ophalen bij de boot. Rowan die bij Emma en hem gaat wonen. Rowan die kost wat kost in Amerika wilde blijven. Bij de moeder van Emma introk. Maar zijn schoonmoeder overleed plotseling en daarom komt ze nu naar Ierland. Zij ziet het totaal niet zitten en hij verwacht het nodige vuurwerk van zijn pubermeizzie.

Bij de kade aangekomen ziet hij haar staan. Zij ziet hem nog niet, zo dat hij tijd heeft haar in zich op te nemen. Alles aan haar oogt als verzet. De benen wijdbeens, de armen stijf over elkaar gevouwen en haar lange haar dat voor haar gezicht waait. Dichterbij gekomen ziet hij haar boze gezicht dat wonderwel afsteekt bij de mistige wolken. Een haast ondoordringbare massa met witte en grijze tinten.

Er begint zich iets in zijn lichaam los te zingen. Het wrikt, beukt zich een weg naar boven. Hij wordt overmand door een alles omvattende vreugde. Hij moet zomaar lachen. Rowan, zijn lieve geweldige Rowan. Hij voelt in elk zijn vezel. Hij weet het zeker.

Nu komt alles weer goed.

Goedemorgen lezers. Welkom op mijn site in dit nieuwe jaar. Ik wens jullie allemaal een gezond en liefdevol 2022 toe. Na een pauze komt nu weer een verhaal van mij. Het gekke is dat ik van plan was een fantasieverhaal te schrijven. Maar soms is de pen dwingender dan de schrijver zelf. Want voordat ik het wist schreef ik een autobiografisch verhaal…

O, ik haat zondagen. Zo sloom, saai en eindeloos. Ik sta voor het raam en kijk naar buiten. Alles is stil en grijs. Vandaag speel ik niet buiten. Mijn zondagse kleren mogen niet vies worden en mama wil het niet voor de buren. Die zijn heel christelijk en mogen niets op zondag. Ze gaan wel steeds naar de kerk.

Ik trek mijn afgezakte kniekous omhoog. Die heeft mama gebreid. Gebroken wit noemt zij ze. Het past goed bij mijn grijze rok met plooi van voor en achter. Mijn lichtblauwe trui en vest vind ik wel mooi. Twinset heet dat.

‘Twinset’ zeg ik zachtjes. En nog een keer

Mijn vader zit bij de ronde tafel in de voorkamer. Hij heeft een loupe in zijn hand waarmee hij de krant leest. Mijn moeder zegt dat hij te ijdel is voor een bril.

Het warmeten is op en ik loop naar Greetje. Zij woont drie straten verderop. Wij wonen in een kleine straat en aan het eind kom je op het Van Brakelplein. Daar is een mooie vijver met veel gras er om heen. Op het grasveld aan de overkant voetbal ik doordeweeks samen met de jongens van mijn klas. Ik ben het enige meisje. Dat komt omdat ik heel goed kan keepen.

Voorbij het plein loop ik naar Van der Doesstraat, Admiraal de Ruyterplein en dan ben ik op de Peizerweg. Ik loop de stenen trap op naar boven en bel aan.

Liesbeth, Greetjes kleine zusje, opent de deur. Ik stap naar binnen en het is net of ik mij gelijk lichter voel.

‘Hoi Ien’. Greetjes vader zit op de bank en steekt zijn hand naar mij op. Op de tafel voor hem staan een paar plastic ondoorzichtige rechthoekige bakken. Hij steekt zijn hand in de bakken, haalt er wat uit en draait er met zijn grote hand kleine balletjes van. Vieze smurrie.

‘Ik ga ze lekker verwennen’ zegt hij

‘Ik bedoel de vissen natuurlijk’. Hij kijkt mij lachend aan.

Greetjes moeder is aan het strijken. Er hangt een hele bult kleren over de rugleuning van een stoel. Iedereen noemt haar ‘Zus’ terwijl ze Puck heet. Eigenlijk wel gek, maar ik vind haar heel lief. Ze is altijd aardig tegen mij.

‘ Zullen we gaan?’ vraagt Greetje. Ze heeft haar jas al aangetrokken.

Buiten zie ik een trein voorbij rijden. Ik kijk hem na totdat hij de bocht omgaat en verdwijnt. Ik fantaseer dat ik in die trein zit. Op weg naar ..weet ik veel. Maar weg van hier. Ver weg.

‘Waar gaan we naar toe?’ vraag ik

‘Weet ik niet, naar jouw huis?’

Ik zucht.

‘Okay’

We lopen de hoek om en slenteren over de stoep. Af en toe staan we stil en kijken om ons heen. Het is stil buiten. Er lopen geen andere mensen. Ook geen kinderen.

Op het van Brakelplein fietst een man aan de overzijde. Bij ons in de straat kijkt staat Lucas voor het raam. Hij woont boven ons. Ik zwaai naar hem maar hij zwaait niet terug. Even later is hij weg. Lucas moet zondag de hele dag binnen zitten. Hij moet wel twee keer naar de kerk. Ik heb gehoord dat het geen pretje is. Je zingt ingewikkelde liedjes uit een zwart boek met dun vergeelde bladzijden.

Verschrikkelijk. Arme Lucas. Eigenlijk niet leuk dat ik hem wel eens pest. Ik weet dat het niet aardig is en het mag ook niet van mijn ouders. Ik neem me vaak voor om het niet meer te doen. Maar ik weet niet wat het is, als ik hem zie doe ik het steeds weer. Ook nu vind ik dat ik ermee moet stoppen.

Door de achtertuin lopen wij ons huis binnen. Door de keuken, de gang met de hele grote houten klok die altijd hard slaat komen wij de huiskamer in. Mijn moeder lacht Greetje tegemoet.

We gaan bij haar aan de grote tafel zitten. Voor mijn moeder staat een kop koffie. De damp vermengt zich met kringeltjes rook van haar sigaret. Caballero.

Mijn moeder maakt een kopje thee voor ons. Uit de trommel pakken we een

Bruine Beer Biscuit. Ik doop hem in de thee en eet hem langzaam op.

Daarna lopen we weer naar Greetjes huis. We spelen Ganzenbord met kleine Liesbeth. Van Greetjes moeder krijgen we een bakje paprikachips en een glas ranja.

En dan,  dan is het bijna half zes. De avond gaat bijna beginnen. Buiten is al een beetje donker. De lantaarnpalen branden. Ik huppel naar huis.

Vandaag schrijf ik een kerstverhaal dat deze week ook in Haren de Krant is geplaatst. Ik neem een paar weken schrijfvakantie en schrijf eind januari een nieuw verhaal. Graag bedank ik mijn trouwe lezers voor alle positieve reacties van het afgelopen jaar op mijn geplaatste verhalen. Ik wens jullie allen goede feestdagen en een vooral gezond 2022

Mijn moeder houdt niet van feestdagen. Niet van Sinterklaas, Kerst of verjaardagen. Waar het kan vermijdt ze het, waar het niet kan doet ze het minimale. Ik herinner mij de kerstdagen thuis, die uiterst voorspelbaar, saai en traag verliepen. Een aantal jaren hadden we een kerstboom, maar vanaf het moment dat we een hond kregen, was het kersboomtijdperk voorbij. Dit vanwege het ‘feit’ dat de hond tegen de kerstboom zou opspringen. Mijn vader deed zijn best de boel nog wat te versieren. Op een aantal plaatsen in de kamer hing een enkele witte of rode kerstklok. Prachtig vond ik het met gekleurde lampjes versierde schilderij in de achterkamer. Vooral bij het schemeren, wanneer de tijd stil leek te staan.

Het kerstmenu was altijd hetzelfde, in plakken gesneden, koude rollade en rauwe en gekookte lof. Geen toetje. Er werd middags om drie uur gegeten. Mijn moeder heeft altijd een hekel aan middagen gehad, dus die kortte ze gewoon in.

Toch zou ik mijn moeder niet ongezellig willen noemen, zij creëerde zo haar eigen feestjes.

Regelmatig ontving ze haar vriendinnen om uitgebreid met elkaar te praten en kopjes koffie te drinken. Mijn zusje en ik, werden dan de straat op gestuurd, ongeacht het weer. Of, de donderdagavonden. Mijn vader verliet het huis om te klaverjassen met collega’s van zijn werk. Mijn moeder kleedde zich pontificaal aan. Zij droeg dan haar camel kleurige plooirok, een zwarte blouse met een witte kraag en schoenen met hoge hakken.

Mijn zus en ik, al ouder toen, werden naar onze eigen kamer gestuurd. Daar konden we de twee vijfenveertig toerenplaten, die mijn moeder de hele avond draaide, horen: de ‘Vioolromance nummer twee van Beethoven’ en ‘Please release me, let me go’ van Engelbert Humperdinck.

Maar het meest bijzondere feest is in december. Elk jaar, ongeveer twee weken voor Kerst verschijnt in onze straat de bloemenman. Zijn gezicht heeft scherpe trekken; een lange neus puntige kin, ingevallen bleke wangen en dunne bloedeloze lippen. In zijn rechter mondhoek bungelt een shagje. Hij draagt een pet met klep en een oude lange jas. Hij duwt de kar met de hand. In de kar staan twintig azalea’s, rood, wit en roze. Hij belt bij ons aan. Mijn moeder, veegt haar natte handen al lopend aan haar schort af en opent de deur. Ik loop achter haar.

 ‘Ach, daar bent u weer’. Mijn moeders gezicht lacht. De twintig azalea’s worden op een klaar staande tafel in de schuur van de buurvrouw gezet, uit het zicht en bereik van mijn vader. Hij heeft geen weet van de bloemen die van het huishoudgeld zijn betaald.

De volgende dag en de dagen daarna gaan mijn moeder en ik in de namiddag samen op pad. We dragen elk een tas met een paar planten erin. We gaan naar meneer Emming, oma van Olst, meneer Hollewand en nog andere mensen uit onze straat en het aangrenzende plein. Elke alleenstaande en volgens mijn moeder, dus eenzame buurtgenoot, wordt bezocht. Man of vrouw maakt niet uit. Ik mag aanbellen en mijn moeder overhandigt de azalea: rood, wit of roze.

Ik zie, ik zie

‘Oma, oma’ Ongeduldig klinkt de stem van mijn kleinzoon. Hij staat voor het schilderij.

‘Kijk’ daar sta ik’. Zijn vinger wijst het jongetje met de bruine pet aan.

‘Wie is het meisje’

‘Lena. ‘

‘En wie is de vrouw?’

‘Dat is mama.’

‘Het kalfje kijkt mij zo aan’

zegt ze vertederd. Mijn schoonmoeder loopt langzaam door haar kamer van het Verpleeghuis. Staat stil bij het schilderij aan de wand. Haar lippen drukken een trage kus op de behaarde huid. Met een vinger aait ze zijn rug. Loopt terug. Gaat zitten, zakt weg in de bordeauxrode fauteuil met de grote houten armleuningen. Rechts naast haar staat het bed. Voor haar de ronde salontafel waarop een aantal oude kranten liggen met opgerulde gelig verkleurde randen. En het kleine notitieboekje waar op sommige bladzijden verdwaalde woorden staan.

‘Hij kijkt mij zo aan’ zegt ze.

Het schilderij met bruine lijst en koperen rand steekt af op de wittige wand. Er is een vrouw, een boerin zo lijkt het. Ze is geknield, draagt een wijde vaalblauwe jurk met beige schort die om haar heen valt en tot de grond reikt. De mouwen zijn opgestroopt tot haar ellebogen. Ze houdt een emmer vast met haar linker hand waaruit een lichtbruin wit gevlekte kalf drinkt. Haar hoofd is naar beneden gericht, zo ook van het kleine meisje dat ze met de andere arm op schoot houdt. Rechts voor haar staat een jongetje, helemaal in het bruin tot en met de pet op zijn hoofd. Ook hij kijkt naar het kalf. Zijn handen steken in de zakken van zijn broek. De gezichten zijn vaag. Om hen heen wat gras, in de verte een houten omheining waar een stuk hout uitsteekt. Bovenaan het schilderij wolken, onbestemd van kleur.

Nog lang, lang nadat gezichten verwaasden, zinnen verdwenen, soms nog een enkel woord, leek mijn schoonmoeder het kalfje te herkennen. Bleef er naar kijken, als een heldere ster die haar de weg wees op het donkere pad.

Schaamteloos

‘Jouw vader heeft zijn hele leven al pech’ zegt oom Henk. Hij is naast mij komen zitten.

We zijn in de kleine aula van het Crematorium in Groningen. We gedenken tante Puck, de zuster van mijn vader, die eerder die week is overleden. De sfeer in deze kleine ruimte is prettig. Er staan een aantal tafels met stoelen er om heen. Ik hoor het voortkabbelende gepraat van familieleden rondom mij. Het heeft iets rustgevends. Tante Puck is ruim negentig geworden en dat maakt haar overlijden lichter. Tenminste voor mij. Voor haar drie zonen is het waarschijnlijk anders, het is natuurlijk wel hun moeder.

‘Ja’, gaat mijn oom verder’ het zat hem nooit mee. Ook niet toen de oorlog uitbrak en hij en ik werden opgeroepen voor de Arbeitseinsatz *. Wij wilden daar niet aan meewerken en doken beiden onder. Ik bij mijn vader op de boerderij en jouw vader op een ander adres.

Jouw vader was weer de klos, werd verraden door een NSB-er. Opgepakt en verbannen naar strafkamp ‘Erika’. Ik ben niet gepakt en heb de oorlog in relatieve vrijheid doorgebracht.

Mijn vader ging dus naar strafkamp ‘Erika’ in Ommen. Heeft daar een zware tijd doorgebracht. Het kamp stond bekend om zijn wrede behandeling van gevangenen. Berucht vanwege Herbertus Bikker, de beul van Ommen. Na drie maanden vertrok hij naar Malchow, in voormalig Oost-Duitsland. Hij werkte in een gevaarlijke munitiefabriek. Ongeveer de helft van de werknemers waren buitenlandse dwangarbeiders die voor werk naar Duitsland waren gedeporteerd. Later werden ook gevangenen uit het concentratiekamp Ravensbrück ingezet. Regelmatig gebeurden er ongelukken waarbij mensen verminkt raakten of omkwamen. Tante Puck heeft via de huisarts een doktersverklaring naar het kamp gestuurd. Daarin stond dat mijn vader zwaar hartpatiënt was. Vanaf dat moment kon hij op kantoor werkzaamheden kon verrichten. Hij is hier gebleven totdat de Russen het kamp bevrijdden op 2 mei 1945. Mijn vader is toen lopend, soms liftend teruggereisd naar Nederland. Sterk vermagerd en ziek kwam hij aan.

Er was geen welkom. Wie naar Duitsland was gegaan werd gezien als een vrijwilliger voor de oorlogsindustrie. Als een collaborateur met slappe smoesjes. Zo verhaalde de Trouw onlangs in een artikel met als titel:

‘Zorgt schaamte voor zwijgen over de dwangarbeid in Duitsland?’

Ik voel me geraakt door het woord ‘schaamte’.

Mijn lieve vader, zó geleden, zó miskend.

Er worden die middag meerdere familieherinneringen opgehaald. Mooie, dierbare verhalen.

Over tante Puck. Over de andere broers en zusters. Over mijn ouders en grootouders. Later brengen we mijn tante naar het kleine kerkhof in de Moesstraat. Daar wordt zij bijgezet bij haar vader en moeder.

*Arbeitseinsatz  in 1943 werden jonge mannen werden gedwongen door de bezetters om dwangarbeid in Nazi-Duitsland te verrichten.

Het klinkt misschien raar, maar hij heeft in meerdere of mindere mate last van bepaalde neigingen. Bijvoorbeeld om iets geks of bijzonders te doen. Iets wat niet passend is bij de context van de situatie op dat moment, maar wat plotseling in hem opkomt. Niet dat hij het dan doet, maar toch…

In zijn werkzame leven fietste hij gedurende een aantal jaren elke morgen naar Groningen. Het is fijn om te fietsen, de frisse buitenlucht, de wisseling van de seizoenen. Je maakt het allemaal mee. Nou goed. Iedere morgen gebeurde het op dezelfde plek. Dat hij links af moest slaan, maar sterk de behoefte voelde om rechtdoor te fietsen, hetgeen geheel niet logisch was. Want wanneer hij rechtdoor zou fietsen, fietste hij het weiland in. Een weiland dat zich ver voor hem uitstrekte. Een weiland waarvan hij het einde niet kon zien. Maar het trok aan hem. Verlangend keek hij vooruit. Een siddering doortrok zijn gehele lichaam. Denken kon hij niet. Alleen dat alles verzengende verlangen om rechtdoor te fietsen. Hij kan wel zeggen dat zijn plichtsgevoel en behoefte aan regelmaat en zekere orde in zijn leven, hem belette aan deze onzinnige neiging toe te geven.

Laatst nog. Ook zoiets geks. Hij liep de supermarkt binnen en keek al lopende naar de uitgestalde boodschappen. Af en toe pakte hij iets, een pak koffie, lucifers, een paar appels. En toen gebeurde het. Terwijl hij door het gangpad afwisselend links en rechts naar de schappen keek kreeg hij de onbedwingbare behoefte om spullen te pakken en op de grond te gooien. Nee, niet gooien, maar smijten. Keihard. Het liefst breekbare spullen. Glazen potten of flessen wijn. Terwijl hij eraan dacht sloot hij zijn ogen voor rondvliegend glas.

Maar hij deed het niet. Natuurlijk niet. Ten slotte is hij een uiterst beheerst persoon. Meestal tenminste. Zo staat hij bekend. Zo kent men hem. Altijd keurig in het pak, voorkomend in de omgang met een vriendelijk woord voor iedereen. Tikkeltje ouderwets.

Toch las hij laatst in een krant of tijdschrift, hij weet het niet meer precies, dat in Japan werkgevers hun personeel af en toe met porseleinen serviezen laat kapot gooien. Zoiets als een personeelsuitje. Het zou goed zijn voor het ontladen van werkstress. Gelijk moest hij denken aan het servies van zijn moeder. De kopjes, borden met versierde randen, vol gouden krullen en roze bloemetjes met groen kleine blaadjes. Het servies dat nooit werd gebruikt en in de kast eenzaam en onaangeraakt op een plank stond.

Vandaag kijkt hij naar zijn gezicht in de spiegel. Vindt het zo gek nog niet. Zijn bos grijze haren dunt in maar de her en daar donkere zwarte haren geven hem enige ‘Schwung’.

Hij strijkt met zijn beide handen over het gezicht tot ze elkaar onder zijn kin vinden.

Dan trekt hij zijn jas aan en gaat naar buiten voor de dagelijkse wandeling. Vandaag is het een mooie herfstdag. Bladeren dwarrelen naar beneden. Het is wel wat fris maar de zon verwarmt zijn rug terwijl hij stap voor stap voortgaat. Hij besluit een kleine omweg te maken. Hij verlaat het pad en loopt via wat bosschages naar een grasland. Hij draait zijn gezicht naar de zon. Hij geniet. Hij verlangt. En als vanzelf gaat hij in het gras liggen. Boven hem de blauwe hemel. Onder hem het natte gras.

Tafelgenoot

We zitten aan tafel, Maxwell aan het hoofd, op de plaats van mijn man Hendrik zaliger. Hij draait zijn hoofd. Onrustig. Het witte servet dat zo mooi afsteekt tegen zijn donkerbruine huid zit hem dwars. Maar goed, er zit ons allemaal wel eens iets in de weg.
‘Niet klagen maar dragen’ zei mijn moeder. Eén van haar talrijke gezegdes, die ik als kind verfoeide maar toch in de praktijk nuttig blijkend te zijn. Ik pluk er nog dagelijks de vruchten van. Ik kijk nog even rond of alles in orde is. De muziek, een pianoconcert van Mozart klinkt zacht op de achtergrond. Het glas rode wijn wenkt naar mijn hand. De kaarsen op het dressoir met de rode loper met ruitmotief branden. Mijn ogen blijven steken bij de blauw gele vlam. De plooien de bordeauxrode veloursgordijnen raken tot op de grond. Ik knik naar Maxwell. We kunnen beginnen. Het kost me nog altijd moeite om naar Maxwell te kijken wanneer hij eet. Luidruchtig. Smakkend. Zó onsmakelijk. Ik heb alles gedaan om hem dat af te leren. Streng toegesproken. Gepaaid met iets lekkers. Genegeerd. Weggekeken wanneer hij met zijn smachtende bruine ogen mij aankeek. Niets hielp. Ik heb me er maar bij neergelegd.

We eten in stilte. Daar houd ik van. Langzaam breng ik de vork naar mijn mond en leg er een stukje aardappel op. Mijn tong rolt er overheen voordat ik het in kleine stukjes bijt.
‘Doe alles wat je doet met liefde en aandacht’.
Ja, mijn moeder zit altijd nog in mij. Teveel als je het mij vraagt. Daarom was ik zo blij met Hendrik. Een kalme, rustige man. Keurige man. En nu heb ik dus Maxwell. Maxwell is van een andere orde. Maar hij is van mij. Ik vorm en kneed hem voor eigen gebruik. Dat gaat me wel aardig af, durf ik te zeggen, al blijft er nog wel wat te wensen over. Bijvoorbeeld altijd die drang om naar buiten te gaan. Het gaat niet alleen om het lopen, maar ook zijn onwelriekende geuren die hij stilstaand op sommige plaatsen pleegt te verspreiden. Ik wend mijn hoofd dan af en spreek hem bestraffend toe, wetende dat het eigenlijk niets anders kan, maar mij toch teleurgesteld voel op zo’n moment. Teleurgesteld door het verschil tussen ons. Onoverbrugbare afstand. Ik voel me dan zo alleen.
‘Ieder mens loopt zijn eigen levenspad’.
Dat zal zo zijn maar wat heb ik daar aan? Liefdevol nu wend ik mijn hoofd naar Maxwell. Mijn hand liefkoost zijn gezicht. Zijn trouwe blik. Zijn fysieke aanwezigheid. Zijn zachte maar toch stevige stoere haren. Zó troostend. Mijn lieve Maxwell. Mijn lieve hond